Άνοιξαν πυρ για να βυθίσουν το «Πάνθηρ»

Αν και όταν συνέβη, έσπειρε τον πανικό, ελάχιστοι θυμούνται το περίφημο «επεισόδιο της Σαμοθράκης» το 1984. 

Τότε που για ακόμη μία φορά οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας πέρασαν πρωτοφανή κρίση και οι δύο χώρες βρέθηκαν μια… απόφαση μακριά από τον πόλεμο.

Ταξιδεύουμε πίσω στο χρόνο και σταματάμε στον Μάρτιο του 1984. Ο Ανδρέας Παπανδρέου διανύει τον τρίτο χρόνο του ως πρωθυπουργός, έχοντας στα χέρια του την παντοδυναμία που του χάρισε η εκλογική νίκη του 1981. Την ίδια ώρα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχει μεταπηδήσει στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, έχοντας ακόμη αυξημένο ρόλο και εξουσίες, σε αντίθεση με τον πιο «διακοσμητικό» ρόλο που απορρέει σήμερα πια από τη θέση.

Κι ενώ η Ελλάδα προσπαθεί να ισορροπήσει από αυτή την ιδιόρρθυμη «συγκατοίκηση» στην εξουσία, όπως είχε χαρακτηριστεί η παρουσία των δύο ηγετών στην κεντρική πολιτική σκηνή, η κατάσταση στην Τουρκία είναι μάλλον ανάλογη. Στην πρωθυπουργία βρίσκεται ο «σκληρός» Τουργκούτ Οζάλ. Και στην προεδρία της Δημοκρατίας ο Κενάν Εβρέν. Ο άνθρωπος του το 1980 είχε καταλάβει με πραξικόπημα την εξουσία…

Τύμπανα πολέμου

Το πρωί της 8ης Μαρτίου 1984 ο κυβερνήτης του «Πάνθηρ» λαμβάνει σήμα για να κινηθεί προς τη Σαμοθράκη. Το συγκεκριμένο αντιτορπιλικό είχε ναυπηγηθεί το 1944 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και από το 1951 λάμβανε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις και περιπολίες στο Αιγαίο. Μαζί με τα… αδελφά πλοία «Αετός», «Ιέραξ» και «Λέων», ήταν γνωστά ως «θηρία», ενδεικτικός χαρακτηρισμός της υπολογίσιμης δύναμής τους.

Ο λόγος της διαταγής που έλαβε ο «Πάνθηρ» ήταν οι τουρκικές ασκήσεις –με πραγματικά πυρά– που λάμβαναν χώρα στο σημείο. Φυσικά σε τουρκικά και διεθνή ύδατα, αλλά πολύ κοντά στη νησίδα Ζουράφα. Μία από τις πολλές των οποίων την ελληνικότητα αμφισβητούσε (και αμφισβητεί) συστηματικά η γειτονική χώρα…

Η εντολή που έλαβε ο Αντιπλοίαρχος Σπυρίδων Περβαινάς ήταν να παρακολουθεί τις κινήσεις των τουρκικών πλοίων και να εντείνει την ελληνική παρουσία στην περιοχή.

Στόχος ο «Πάνθηρ»

Πράγματι το μεσημέρι ο «Πάνθηρ» εντόπισε 5 τουρκικά πλοία τα οποία και αναγνώρισε, ενημερώνοντας σχετικά. Περίπου μία ώρα αργότερα τα αντιτορπιλικά άρχισαν να ρίχνουν πραγματικά πυρά, με μία διαφορά. Αν και το ελληνικό πλοίο απομακρυνόταν από την περιοχή που είχε δεσμευτεί, άκουσε μια ομοβροντία πολυβόλων και σε χρόνο dt το πλήρωμα αντιλήφθηκε ότι θραύσματα είχαν πέσει πολύ κοντά του. Στην ουσία όλα έδειχναν ότι στόχος των Τούρκων ήταν αυτό…

Ο «Πάνθηρ» κινήθηκε ολοταχώς προς τα δυτικά άλλα βλήματα συνέχισαν να πέφτουν. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες μάλιστα ορισμένα ήταν σε απόσταση μικρότερη των 200 μέτρων… Με σήμα ο κυβερνήτης ενημέρωσε το ΓΕΝ και στη συνέχεια του ζητήθηκε να περιγράψει εκτενώς το περιστατικό. Η θέση του Σπυρίδωνα Περβαινά ήταν ότι θεώρησε ότι το συμβάν ήταν στα πλαίσια μιας τακτικής εκφοβισμού, αποκλείοντας την περίπτωση λάθους. Το πιθανότερο σενάριο ήταν ότι οι Τούρκοι δοκίμασαν να τρομάξουν τους Έλληνες ρίχνοντας προς το μέρος τους. Όμως ίσως κάποιο λάθος στους υπολογισμούς, ίσως και οι ισχυροί άνεμοι, είχαν ως αποτέλεσμα τα βλήματα να εκραγούν πολύ πιο κοντά.

Επί ποδός πολέμου η Αθήνα

Εκείνο το βράδυ το δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ καθυστέρησε να βγει στον αέρα κατά μισή ώρα. Ενδεικτικό του τι είχε προηγηθεί και του στρατιωτικού και διπλωματικού πυρετού στην Αθήνα. Όταν τελικά άρχισε, οι Έλληνες ενημερώθηκαν και το επόμενο πρωί αντέδρασαν αναλόγως. Με εφόδους στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Η πιθανότητα ενός πολέμου έμοιαζε να είναι κοντά.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε επιλέξει τον δρόμο της σκληρής αντίδρασης. Με την ιδιότητα του υπουργού Εθνικής Άμυνας, πέρα αυτής του πρωθυπουργού, πήρε την κατάσταση στα χέρια του. Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, ο υφυπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, Γιάννης Καψής και ο υφυπουργός Τύπου, Δημήτρης Μαρούδας, στενοί συνεργάτες του, τον έπεισαν για αυτό.

Εισηγήθηκαν δυναμική απάντηση, εξηγώντας ότι δεν επρόκειτο για απλό περιστατικό. Στο ΚΥΣΕΑ που ακολούθησε, οι δυο τους εξέφρασαν αυτήν την τάση, συνεπικουρούμενοι από τους Μένιο Κουτσόγιωργα και Αντώνη Δροσογιάννη. Από την άλλη βρίσκονταν οι Κάρολος Παπούλιας, Απόστολος Λάζαρης, Ιωάννης Σκουλαρίκης. Αυτοί πρότειναν μια πιο ήπια στάση, θέση με την οποία συμφωνούσε και η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.

Η αντίδραση του Ανδρέα

Τελικά ο Παπανδρέου επιλέγει την σκληρή γραμμή. Ανακαλεί τον Έλληνα πρέσβη, καλεί σε ακρόαση τον Τούρκο στην Αθήνα για εξηγήσεις και ανεβάζει τους τόνους. Μετά τις συζητήσεις με τον Φαχίρ Αλατσάμ, οι αιτιάσεις των γειτόνων κρίνονται «απαράδεκτες και παραπλανητικές». Γίνονται διαβήματα σε Τουρκία, ΗΠΑ και τις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ. Οι Ένοπλες Δυνάμεις τίθενται σε καθεστώς αυξημένης ετοιμότητας.

Κι όσο το στράτευμα βρίσκεται με το δάκτυλο στη σκανδάλη, ο Ανδρέας Παπανδρέου, όπως γράφουν οι εφημερίδες, έχει τρομερό εκνευρισμό. Γράφτηκε μάλιστα ότι αντιδρούσε έντονα απέναντι σε οποιονδήποτε του πρότεινε σύνεση. «Εγώ είμαι ο πρωθυπουργός! Εγώ διοικώ αυτή τη χώρα», φέρεται να επανέλαβε αρκετές φορές σε υψηλότατους τόνους…

Το επόμενο πρωί συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο. Σε δημόσια τοποθέτησή του κάνει λόγο για «την ύψιστη πρόκληση από την εποχή του 1974» και για «πράξη σημαδιακή, σαφώς εσκεμμένη και σκόπιμη πρόκληση, με πιθανότητες να υπάρξουν θύματα, είτε να καταβυθιστεί το αντιτορπιλικό είτε να πνιγούν οι ψαράδες».

Ο λόγος του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενημερώνεται από τον Αντώνη Δροσογιάννη και ενημερώνει ότι διαφωνεί κάθετα με τους χειρισμούς του Παπανδρέου. Ωστόσο παραμένει διακριτικός και δεν εκφράζεται δημόσια εκείνη την ώρα. Το μεσημέρι της 9ης Μαρτίου, όμως, θα συναντήσει τον πρωθυπουργό και μέσα σε 75 λεπτά επιχειρεί να τον μεταπείσει.

Στο μεταξύ η τουρκική πλευρά αλλάζει και αυτή το αφήγημά της. Αρχικά ο Οζάλ είχε χαρακτηρίσει τον Παπανδρέου «ηθοποιό». Για την Ελλάδα είχε πει πως «μοιάζει με μωρό παιδί που φωνάζει τη μαμά του και κλαίει γιατί τάχα το δέρνουν, πριν προλάβει κανένας να το ακουμπήσει». Ακολούθως, όμως, κυριαρχούν διαφορετικές σκέψεις. Η Άγκυρα αρχίζει να κάνει λόγο για «λάθος». Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας. «Αν η στάση σας είναι αποτέλεσμα λανθασμένων ή ατυχών πληροφοριών, θα ήταν σκόπιμο να επανεξετάσετε αυτές τις πληροφορίες. Αν αυτό δεν συμβεί, θα έχετε κάνει ένα ιστορικό λάθος».

Υπό αυτό το πρίσμα, ο Κωνταντίνος Καραμανλής πριν συναντηθεί με τον Παπανδρέου, δέχεται νωρίτερα τον κυβερνήτη του «Πάνθηρ», Σπυρίδωνα Περβαινά. Μαζί του είναι και ο τον Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νίκος Παππάς. Απευθυνόμενος σε αυτόν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ξεκάθαρος: «Να πεις στην κυβέρνηση ότι αυτό το οποίο έκανε, να ανακαλέσει τους πρέσβεις, είναι μεγάλο λάθος. Και μάλιστα να τους πεις ότι με τους Τούρκους ποτέ δεν πρέπει να σταματήσουμε την επικοινωνία. Πάντα πρέπει να έχουμε δίαυλο επικοινωνίας, διότι αλλιώς οι καταστάσεις μπορεί να γίνουν ανεξέλεγκτες».

Ο επίλογος

Λίγες ώρες αργότερα Παπανδρέου και Καραμανλής συναντώνται. Αξίζει να σημειωθεί πως παρά ακρότητες όπως αυτή της «Αυριανής» που αποκάλεσε δειλό τον Περβαινά επειδή δεν ανταπόδωσε τα πυρά, ο πρωθυπουργός είχε άλλη άποψη. «Σας ευχαριστώ πολύ για την ενημέρωση, αλλά και για το πώς χειριστήκατε το θέμα. Με ψυχραιμία, χωρίς να δώσετε συνέχεια στο επεισόδιο. Γιατί κανείς δεν σας είχε εξουσιοδοτήσει να κηρύξετε πόλεμο Ελλάδος-Τουρκίας, έστω και τοπικό».

Ίσως ο πρωθυπουργός ήθελε να ανεβάσει τεχνηέντως τους τόνους, όπως άλλωστε συχνά έκανε. Στο δικό του το μυαλό ενδεχομένως οι Τούρκοι να δοκίμαζαν και να ζύγιζαν τις αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς και γι΄αυτό επέλεξε και δυναμική απάντηση. Ως μια υπενθύμιση ότι τσαμπουκάδες δεν περνάνε. Στη συνέχεια, έχοντας πετύχει το στόχο του, ακολούθησε και αυτός τον δρόμο της σύνεσης και το επεισόδιο πέρασε οριστικά στην ιστορία…

ΠΗΓΗ

loading...